Στις αρχές του 20ου αιώνα η Νάουσα είχε 12000 κατοίκους, από τους οποίους οι 1500 ήσαν Οθωμανοί. Η γεωργία, το εμπόριο και η βιομηχανία βρίσκονταν στα χέρια των Ελλήνων. Η ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου επιτάχυνε τις εξαγωγές στις χώρες της Βαλκανικής και της νοτίου Ελλάδος και οδήγησε την πόλη σταδιακά σε ανοδική πορεία. Το 1874 ιδρύεται το πρώτο βιομηχανικό εργοστάσιο και σύντομα ακολουθούν και άλλα. Διαμορφώνεται ο θεσμός του δημάρχου και από το 1857 η Νάουσα ψηφίζει τους πρώτους δημάρχους. Παράλληλα με την οικονομική ανάπτυξη της πόλης έχουμε μια εξίσου μεγάλη πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη. Το 1910 λειτουργούσαν στη Νάουσα τρία ελληνικά σχολεία,1 αρρενα- γωγείο με οκτώ τάξεις, παρθεναγωγείο με πέντε τάξεις με συνολικό αριθμό 800 μαθητών, όπως και νηπιαγωγείο με 300 παιδιά και 4 νηπιαγωγούς.
Το 1903 η Νάουσα πολιτικά ήταν χωρισμένη σε δύο παρατάξεις, που διατηρούσαν χωριστά σχολεία, χωριστές εκκλησίες, χωριστές φιλαρμονικές.2
Κυρίαρχη προσωπικότητα της εποχής ο Κων/νος Χατζημαλούσης, είχε οργανώσει τους εργαζόμενους των εργοστασίων και της υπαίθρου σε παράταξη με το όνομα «Πούπουλο». Αργότερα το 1908 έδωσε και νομική υπόσταση στην παράταξη συστήνοντας το σωματείο «Λαϊκός Σύνδεσμος ο Άγιος Δημήτριος» με την 6/28-9-1908 απόφαση του Πρωτοδικείου Βέροιας. Ο Χατζημαλούσης δημιούργησε μια παραταξιακή Φιλαρμονική, με σκοπό να αναπτύξει τη μουσική παιδεία των νέων της Νάουσας και να ψυχαγωγεί το λαό της πόλης. Η Φιλαρμονική αυτή, τις γιορτές και τις Κυριακές στην εξέδρα που στηνόταν στο Κιόσκι, έπαιζε εκτός των άλλων και αποσπάσματα από γνωστές οπερέτες της εποχής. Ο Λαϊκός Σύνδεσμος έδινε και μουσικο- θεατρικές παραστάσεις, τα έσοδα των οποίων μαζί με τις μηνιαίες συνδρομές των μελών, τις δωρεές και το δίσκο στην εκκλησία αποτελούσαν τους πόρους για τις ανάγκες του Σωματείου3.
Από τα πιο γνωστά κωμειδύλλια και θεατρικά έργα που παίζονταν στις παραστάσεις που δίνονταν εκείνη την εποχή είναι: «Η Γκόλφω», «Οι Σουλιώτισσες», «Η κυρά Φροσύνη», «Η παράδοξος Απολύτρωσις», «Ο αγαπητικός της Βοσκοπούλας».
Ακόμη η Φιλαρμονική του «Πούπουλου» θέλοντας να αποδώσει τιμές, συνόδευσε κάποιες φορές επιφανείς πολίτες της Νάουσας στην τελευταία τους κατοικία. Στην εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «Νέα Αλήθεια» στις 4 Δεκεμβρίου 1910 σε άρθρο του Στ. Χωνού με το ψευδώνυμο ΟΥΤΙΣ διαβάζουμε ότι «κατά την κηδεία του Δημητρίου Μώκιου το Διοικητικό Συμβούλιο του Λαϊκού Συνδέσμου κατέθεσε στέφανον και μετά της μουσικής αυτού συνοδέυσε τον νεκρόν μέχρι του τελευταίου αυτού καταντήματος».
Από τα πιο γνωστά κωμειδύλλια και θεατρικά έργα που παίζονταν στις παραστάσεις που δίνονταν εκείνη την εποχή είναι: «Η Γκόλφω», «Οι Σουλιώτισσες», «Η κυρά Φροσύνη», «Η παράδοξος Απολύτρωσις», «Ο αγαπητικός της Βοσκοπούλας».
Ακόμη η Φιλαρμονική του «Πούπουλου» θέλοντας να αποδώσει τιμές, συνόδευσε κάποιες φορές επιφανείς πολίτες της Νάουσας στην τελευταία τους κατοικία. Στην εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «Νέα Αλήθεια» στις 4 Δεκεμβρίου 1910 σε άρθρο του Στ. Χωνού με το ψευδώνυμο ΟΥΤΙΣ διαβάζουμε ότι «κατά την κηδεία του Δημητρίου Μώκιου το Διοικητικό Συμβούλιο του Λαϊκού Συνδέσμου κατέθεσε στέφανον και μετά της μουσικής αυτού συνοδέυσε τον νεκρόν μέχρι του τελευταίου αυτού καταντήματος».
Από την άλλη μεριά, η αντίπαλη πολιτική παράταξη των πλουσίων Τσορμπατζήδων είχε δημιουργήσει τον «Αναμορφωτικό Σύνδεσμο Ναούσης Ο Ευαγγελισμός», με πρόεδρο τον Σπύρο Γ. Λαναρά. Ο «Αναμορφωτικός Σύνδεσμος» είχε Φιλαρμονική εξίσου σημαντική με αυτήν του «Πούπουλου». Η άμιλλα μεταξύ των δύο Φιλαρμονικών είχε ως αποτέλεσμα μια υψηλή μουσική παιδεία για την εποχή εκείνη. Από ό,τι φαίνεται, στην τελετή θεμελίωσης του Δημοτικού Σχολείου του Αγίου Μηνά στις 3 Ιουλίου 1911 έλαβαν μέρος και οι δύο Φιλαρμονικές εκείνης της εποχής.
Υπάρχουν δύο ξεχωριστές φωτογραφίες από την εκδήλωση, στις οποίες διακρίνονται καθαρά όλα τα μέλη και των δύο Φιλαρμονικών.
Γνωρίζουμε βέβαια ότι ο «Ευαγγελισμός» είχε διαλυθεί το 1908[1], από ό,τι φαίνεται όμως ο πρόεδρός του δεν είχε διαλύσει το τμήμα της Φιλαρμονικής, πιθανόν για πολιτικές σκοπιμότητες. Βλέπουμε ότι, όταν του ζητήθηκε να παραδώσει τα όργανα της μπάντας καθώς και τα άλλα υπάρχοντα του σωματείου στην εφορεία σχολείων Ναούσης, όπως προβλεπόταν από το καταστατικό σε περίπτωση διάλυσης, αυτός αρνήθηκε. Το 1911ο Σπύρος Λαναράς προσπάθησε να ανασυστήσει τον διαλυμένο «Αναμορφωτικό Σύνδεσμο», χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Η Φιλαρμονική του Αναμορφωτικού Συνδέσμου ο «Ευαγγελισμός», που ανήκε στην παράταξη των Τσορμπατζήδων, αποτελούνταν από 17 μουσικούς τουλάχιστον όπως βλέπουμε στη φωτογραφία από την τελετή θεμελίωσης του σχολείου του Αγίου Μηνά το 1911. Τα όργανα που έπαιζαν οι μουσικοί της και που διακρίνονται στη φωτογραφία είναι: Ένα μπάσο, τρία τζένις, δύο τρομπόνια, δύο ευφώνια, δύο τρομπέτες, τέσσερα κλαρίνα, μια γκρανκάσα, ένα τύμπανο και πιατίνια. Ο αρχιμουσικός της μπάντας, που διακρίνεται δεξιά, είναι πιθανότατα ο Μουραμπάς.
Στη Φιλαρμονική του «Πούπουλου» της φωτογραφίας[2] φαίνονται 16 μουσικοί με ομοιόμορφη στολή, σακάκι με κουμπιά και παντελόνι ανοιχτού χρώματος. Τα μουσικά όργανα που διακρίνονται είναι: Δύο μπάσα, δύο τζένις, δύο ευφώνια, δύο τρομπόνια, δύο κλαρίνα, τρεις τρομπέτες, μία
γκρανκάσα και ένα τύμπανο. Καθόλη τη διάρκεια της τελετής θεμελίωσης, η Φιλαρμονική του «Λαϊκού Συνδέσμου» Ναούσης παιάνιζε συνεχώς, ενώ πολίτες και οικοδόμοι παρείχαν δωρεάν τις υπηρεσίες τους στις πρώτες εργασίες ανέγερσης του σχολείου[1].
Στη Φιλαρμονική του «Πούπουλου» συμμετείχαν μέλη των οικογενειών Άτση[1] και Βελιγδένη. Από όσα γνωρίζουμε για τις μουσικές αυτές οικογένειες, την εποχή εκείνη έπαιζαν:
Ο Θανάσης Άτσης βιολί και ο μικρότερος αδερφός του ούτι. Από τα παιδιά του Θανάση, ο Δημήτρης έπαιζε κλαρίνο, ο αδερφός του Γιώργης κορνέτα και ο εξ αγχιστείας αδελφός του Δημήτρη ο Χριστόδουλος τρομπόνι και βιολί. Από τους γιους του Δημήτρη Άτση ο Νικόλας έπαιξε τρομπόνι, ο Θανάσης κορνέτα, ο Γκόγκας τρομπέτα και ο μικρότερος ο Φιλώτας τρο- μπόνι. Από τους Βελιγδένηδες ο Αντώνης έπαιξε κλαρίνο και αργότερα σαξόφωνο, ο δε αδερφός του Σταύρος τρομπόνι. Είναι σίγουρο ότι η μπάντα του «Πούπουλου» πλαισιωνόταν και από άλλους μουσικούς της εποχής, για τους οποίους όμως δεν έχουμε πληροφορίες.
[1] Αποστόλου Σπ. Στέργιου: Πτυχές από την Ιστορία των παραταξιακών αντιπαραθέσεων στη Νάουσα (1671-1918), Μακεδονικές Μελέτες, Νάουσα 1994, σελ.298.
[2] Εφημερίδα Φωνή Ναούσης, 26-5-1957
[3] Αποστόλου Σπ. Στέργιου: Πτυχές από την Ιστορία των παραταξιακών αντιπαραθέσεων στη Νάουσα (1671-1918), Μακεδονικές Μελέτες, Νάουσα 1994
